Seçim sisteminde neler değişti, Kafa karışıklıklarını birlikte giderelim.
2023 Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimleri ’ne bir sürpriz yaşanmadığı takdirde bir aydan daha az bir süre kaldı. Kısa bir süre kalmasına rağmen yeni seçim düzenlemeleri ve oylamaya dair halkın kafası oldukça karışık.
Bu yazıda, seçimlere giderken Türkiye’de uygulanmış seçim sistemlerini, 2023 seçiminin detaylarını, yeni düzenlemeleri ve nasıl oy kullanacağımızı öğrenmiş olacağız.
Türkiye seçimlerde D’Hondt Sistemini kullanıyor. Bu, Belçikalı matematikçi Victor D’Hondt tarafından geliştirilen ve nispi temsil oranlarını belirleyen bir sistem. Türkiye’de 1965 seçimleri hariç, 1961 yılından bu yana uygulanıyor. D’Hondt Sistemi’nde bir seçim bölgesinde partilerin aldığı oy miktarı, o bölgenin milletvekili sayısına ulaşana kadar 1’den başlayarak bölünüyor. Partilerin bu bölünmelerle elde ettikleri sayılar en çoktan en aza diziliyor ve milletvekili sayısı dağıtılıyor. Bu seçim sisteminin dünyadaki en antidemokratik seçim sistemlerinden biri olduğunu söylemek mümkün. Çoğunluğun temsiliyetini sağlarken, kendi içerisinde dolaylı olan barajlardan ötürü büyük partilerin gücünü arttırıyor.
Yukarıda da görüldüğü üzere, Türkiye’de şimdiye kadar birçok defa seçim sistemi değişti veya yeni seçim tasarıları ile çeşitli düzenlemeler getirildi. Bu değişiklikler ve düzenlemeler siyasal ihtiyaçlar, iktidarda kalma planları ve meclis üstünlüğünü sağlama hesaplamaları üzerinden yapıldı.
Örneğin, 1983’te getirilen %10 barajı bazı partilerin mecliste yer almasını önlemek adına atılan adımlardan biriydi.
Türkiye, 2022 Mart ayına kadar %10’luk seçim barajıyla seçimlerde en yüksek baraj oranı olan ülkeydi. 2022 Mart ayında seçim barajı %7’ye düşürüldü. Buna rağmen, hala %7 seçim barajı uygulamasıyla dünyadaki en yüksek seçim barajına sahip ülkelerden biri.
Baraj seçime bağımsız katılan adaylara uygulanmıyor.
Çoğumuzun kafa karışıklığı yaşadığı 2023 seçimleri Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’na göre beş yılda bir aynı günde yapılıyor.
Genel oyla beraber yapılacak seçimde, geçerli oyların “salt” çoğunluğunu, yüzde 50+1’i alan aday, cumhurbaşkanı seçilecek.
İlk oylamada çoğunluk sağlanamazsa bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci tur oylaması yapılacak. Bu oylamaya, ilk turda en çok oy alan iki aday katılacak ve en çok oyu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek. Cumhurbaşkanı adayı olan kişiler ise milletvekili adayı olamayacak.
Dolayısıyla, cumhurbaşkanı seçimi oylamasında ne yapılacağı aslında oldukça açık.
Bu seçimde iki oy kullanacağız. Bir oyumuzu aday olan cumhurbaşkanı için kullanırken, diğer oyumuzu da milletvekilleri için kullanacağız.
Milletvekili oy pusulalarında milletvekillerinin aday oldukları partinin amblemi olacak. Eğer bu parti bir ittifakın üyesi ise ittifakın çerçevesinin içerisinde yer alacak.
Yani oyumuzu vereceğimiz partiye oy verirken aynı zamanda eğer bu parti bir ittifak içerisinde yer alıyorsa ittifaka da oy vermiş olacağız.
İttifak yapan partiler, ittifak unvanları altında yan yana yer alacak. Partilerin logoları, isimleri, genel başkanlarının adlarıyla partiler için ayrılan her sütunun altında, milletvekili adaylarının isimleri de belirtilecek.
Seçmenler, cumhurbaşkanına ve milletvekillerine yönelik tercihte bulundukları iki ayrı oy pusulasını aynı zarfa koyarak sandığa attıktan sonra oy verme işlemini tamamlayacak.
Kafaların en çok karıştığı nokta ise, kullanılacak olan bu iki oyun birbirini etkileyip etkilemeyeceği hususu. Buradan da anlaşıldığı üzere seçimlerde Cumhurbaşkanlığına oy vermenin yanında bir de milletvekili seçmek için oy vereceğiz. Dolayısıyla, milletvekilleri seçimi için kullanacağımız oy, cumhurbaşkanlığı seçiminden bağımsız olacak ve iki oy birbirini etkilemeyecek.