HABER49-Bu değerlerden biri de, derin kanyonlar arasında sıralanan taş ve ahşap evlerin kapılarına işlenen, bin yıllık geçmişe sahip kapı tokmakları. Hem işlevsel hem de haberleşme aracı olan bu tokmaklar, geçmişin sesini bugün hâlâ fısıldamaya devam ediyor.
MİSAFİRİN KİM OLDUĞUNU TOKMAĞIN SESİ SÖYLÜYOR
Osmanlı döneminden günümüze ulaşan bu geleneğin en ilginç yönlerinden biri, kapı tokmağından çıkan sesle misafirin kim olduğunun anlaşılması. Kapının üzerinde biri büyük, biri küçük olmak üzere iki tokmak bulunuyor. Kalın ses çıkaran büyük tokmak erkek ziyaretçiye, ince ses çıkaran küçük tokmak ise kadın misafire işaret ediyor. Ev sahibi, içeriden sesin tonuna göre gelen kişinin cinsiyetini anlıyor ve ona uygun şekilde karşılamaya hazırlanıyor. Özellikle geçmişte haremlik-selamlık düzeninin olduğu dönemlerde bu uygulama, sosyal hayatın düzenlenmesinde büyük rol oynamış.
Kemaliye halkı, bu geleneği yaşatmakta kararlı. İlçeye gelen yerli ve yabancı turistler, sokaklarda dolaşırken taş duvarlara sıralanmış bu tarihî kapı tokmaklarına hayran kalıyor. Tokmaklar, hem estetik birer obje hem de işlevsel bir haberci olarak hâlâ evlerin kapılarında yer alıyor.
KAPI TOKMAKLARINDAKİ MOTİFLERİN DİLİ VE ANLAMLARI
Kemaliye’nin tarihi evlerinde yer alan kapı tokmakları, sadece sesleriyle değil üzerlerindeki işlemeleriyle de anlam yüklü. Her motif, ev halkının yaşamına, dileğine ya da mesajına dair ipuçları taşıyor. Örneğin, tokmakta yer alan bir lamba motifi, “Bu evin ocağı sönmesin, yaşam hep sürsün” duasını simgeliyor. Kuş motifi ise evde bir yakının gurbette olduğunu ve ondan haber beklendiğini ifade ediyor.
Bazı tokmaklarda sağa ve sola ayrılan kuş başı motifleri bulunuyor. Bu motif, evin Müslüman bir aileye ait olduğunu gösteriyor. Aynı şekilde öküz başı motifi ise ailenin birlik ve beraberlik içerisinde olduğunun işareti olarak kapılarda yer alıyor. Yani her kapı tokmağı, işlevinin ötesinde evin kimliğini ve ruhunu yansıtan sessiz bir anlatıcı görevi görüyor.
KÜLTÜREL MİRASIN SON TEMSİLCİLERİ: KEMALİYE’NİN USTALARI
Kemaliye halkı için kapı tokmakları, sadece bir nostalji unsuru değil, aynı zamanda sahip çıkılması gereken bir kültürel miras. İlçede hâlâ yaşayan birkaç usta, bu geleneği ayakta tutmak için emek veriyor. Ancak halıcılık, dokumacılık gibi birçok eski el sanatı gibi kapı tokmakçılığı da günümüzde unutulmaya yüz tutmuş durumda.
İlçe sakinlerinden Sema Bozik, eskiden Kemaliye’nin birçok mahallesinde ustaların bu tokmakları işleyerek evlere yerleştirdiğini, günümüzde ise bu sanatın sadece sembolik olarak sürdüğünü belirtiyor. Bozik, özellikle ilçeye gelen turistlerin kapı tokmaklarına büyük ilgi gösterdiğini, bu sayede bin yıllık geleneğin farkındalığının arttığını ifade ediyor. Her yıl Kemaliye’ye gelen ziyaretçilerin, bu eşsiz mirası yerinde görüp fotoğraflayarak, tarihi bir dokunuşa tanıklık ettiğini de sözlerine ekliyor.