Muş Alpaslan Üniversitesi Mimarlık Mühendislik fakültesi öğretim üyesi Ömer Arslan “Muş Ovasında Organik Üretim Sürdürülebilir Bir Tarım İçin Gereklidir”
Muş Ovasında Organik Üretim Sürdürülebilir Bir Tarım İçin Gereklidir: Doğal kaynakların geçici refah üretmesini önleyebilmek için ürünlerin katma değerini artırarak elde edilen daha yüksek kazancı diğer sektörlerin gelişimi için fiziki ve teknolojik altyapıya harcamak gerekmektedir. Petrol ve doğal gaz gibi doğal kaynak sahibi ülkelerin çoğu bu kaynak zenginliğinin rehavetiyle Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri için çaba harcayarak yenilikçi teknolojiler geliştirme motivasyonu sergileyememeleri ve bu büyük doğal kaynak potansiyellerine rağmen kayda değer bir ekonomik gelişme gösterememeleri literatürde ”doğal kaynak laneti” olarak ifade edilmiştir (Sachs & Warner, 1999).
Tarımsal araziler yenilenebilir bir doğal kaynak olup fosil yakıt ve madenler gibi sınırlı bir kaynak değildir. Ancak tarımsal araziler doğru kullanılmadığı zaman üretim kapasitelerini kaybedip kısa bir süre için geçici bir refah aracı olacaklarından tıpkı diğer sınırlı doğal kaynaklar gibi ülkelerin veya bulundukları bölgelerin sürdürülebilir ekonomik gelişimine katkıları olmayacaktır. Konvansiyonel tarımsal üretimde her türlü kimyasal madde, gübre ve konvansiyonel toprak işleme teknikleri kullanılarak insan sağlığı için sorunlu yüksek bir tarımsal verim elde edilmektedir. Buna rağmen uzun vadede bu kimyasallar ve toprak işleme teknikleri toprağın yapısında geri dönüşümü olmayan yapısal tahribata neden olmaktadır. Bu tahrip edilmiş ve kimyasallarla kirlenmiş topraklarda yeniden doğal tarımsal üretimin gerçekleştirilebilmesini sağlayabilmek için çok büyük zorluklarla mücadele etmek ve büyük paralar harcamak gerekmektedir. Hâlbuki doğal tarımsal üretim aracılığıyla hem sağlıklı gıda temin edilmekte hem de bu üretim toprağın yapısında bir tahribata neden olmadığından çevreyle barışık sürdürülebilir bir tarımsal faaliyettir. Muş ilindeki ovalarda şimdiye kadar konvansiyonel tarım yapılmamıştır, dolaysıyla kimyasal gübre ve ilaçlamalardan etkilenmemiş ve temiz kalabilmiştir. Dünyada ve ülkemizde sağlıklı beslenme konusunda gittikçe yükselen bir bilinçlenmeye bağlı olarak doğal gıdaya rağbet gün geçtikçe artmaktadır ve bu artan talebi karşılayacak toprak alanlarının sınırlı olmasından dolayı da doğal gıda fiyatları konvansiyonel gıdaya göre oldukça yüksektir. Bu ovalardan elde edilen organik tarımsal mahsuller taze olarak pazarlanabileceği gibi bu ürünlerden katma değer üretebilmek için ve/veya gıdaların uzun süre dayanımını sağlayan fakat doğallığına zarar vermeyen işlemlere tabi tutularak işlenmiş doğal gıda olarak uluslararası pazarlarda satılması sağlanabilir. İlin bu doğal tarım potansiyelini sürdürülebilir kılmak için tarım arazilerinde verimi artırma adına kimyasal ilaç ve gübre kullanmamak gereklidir. Bu aynı zamanda doğal kaynak lanetinden korunmayı da beraberinde getirerek doğal kaynak olan toprağın geçici bir refah aracı olarak kullanılması önleyecek ve elde edilen sermaye birikimi diğer sektörlerin de ilde gelişimi için bir lokomotif işlevi görebilecektir.
Muş Ovasının Potansiyelini Değerlendirmek için Hâlihazırda Devam Eden Çalışmalar ve Yapılması Gereken Faaliyetler: Muş Ovası hiçbir hastalık barındırmayan ve kimyasallarla kirlenmemiş bir ovadır. Bunun nedeni daha fazla ürün elde etmek için her türlü kimyasal kullanımının yol açacağı sorunların farkına yeterince varılmadığı veya gerektiği kadar önemsenmediği bir yaklaşımın egemen olduğu yani sürdürülebilir bir tarım politikasının öneminin yeterince anlaşılmadığı 1970-1990 yılları arasında ovanın işlenmemesinden kaynaklanmaktadır. Bu yönden Çukurova, Akdeniz ve Ege bölgelerindeki havzalarla karşılaştırıldığında kimyasallarla kirlenmemiş bir toprağa sahip şanslı bir ovadır. Fakat şu ana kadar ovanın çok az bir kısmının sulanabilir tarıma elverişli olması, ovanın yeraltı su rejiminin düzenli olmaması ve toprakların ağırlıklı bir kısmının miras paylaşımıyla küçük parsellerle bölünmesi büyük ölçekli ve verimli tarım yapmayı engelleyen faktörlerdir. Fakat uzun süredir hükümetin sürdürdüğü birçok entegre paralel proje sonucunda, Muş Ovası organik tarım için çok yakın gelecekte cazip hale gelecektir. Muş Ovası’nın sunacağı potansiyelden maksimum seviyede yararlanabilmek için ovayla ilgili aşağıda belirtilen sorunların giderilmesi ve devam eden alt yapı çalışmalarının tamamlanması gerekmektedir. Bu çalışmalar Alparslan II Barajı Muş Ovası Sulama Projesi, Karasu Islah Projesi, Toplulaştırma Projesi ve Murat Nehri Taşkın Koruma Projesi faaliyetlerini kapsamaktadır. Aşağıda ilin doğal tarım kapasitesinden maksimum seviyede yararlanabilmek için süregelen çalışmalara ve bundan sonra yapılması gereken çalışmalara maddeler halinde kısaca değinilmiştir:
Tarımın en büyük altyapı sorularında birisi arazilerin küçük parsellere bölünmüş olmasıdır. Bu sorunu gidermek için toplulaştırma şarttır. Toplulaştırma ile etkin bir tarımsal politika geliştirilerek tarımsal verimlilik ve büyük çaplı tarımsal faaliyetler için altyapı oluşturulabilir. Muş Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğünün verdiği bilgilere göre toplulaştırma çalışmalarının dörtte üçü tamamlanmak üzeredir. Bu, ovada etkin ve verimli bir tarım yapılabilmesi için çabalayan ilgili kişi ve birimlerin işlerini kolaylaştırırken bir yandan da verimli organik tarım için ovanın hazır olması anlamına gelmektedir. Muş Ovası’nın 83 köy-beldesini kapsayan toplulaştırma çalışmalarına Bulanık, Malazgirt ve Liz Ovaları da eklenmelidir (Muş Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015).
İkinci sorun sulama sorunudur. Bu sorun da Alparslan II Barajı’nın sulama kanal projeleriyle birlikte birkaç yıl içinde tam olarak devreye girmesiyle ve arazilerinin %95’inin sulanabilecek olmasıyla giderilecektir. Bu projeyle 78.000 hektar alan, kapalı sistem basınçlı su ile sulanabilecektir (DSİ 17. Bölge Müdürlüğü, 2015).
Üçüncü sorun ovanın yeraltı sularının yüzeye yakınlığı ve düzensizliğinden dolayı tarımsal verimi kötü etkilemesi sorunudur. Bu sorunu giderebilmek için drenaj yapılması gerekmektedir.
Karasu Nehri’nin taşkın tehdidini bertaraf etmek için Karasu Islah Çalışma Projesiyle Karasu Nehri boyunca bu çalışmalar devam etmekte olup ovanın çoğu kısmında bu ıslah işlemleri gerçekleştirilmektedir. Bu projenin bitimiyle mendereslerin kalkması sonucu Karasu Nehri’nin 119 km olan uzunluğu 64 km’ye düşecektir (DSİ 17. Bölge Müdürlüğü, 2015).
Murat Nehri Islah Çalışması ile Murat Nehri’nin Alparslan I ve II Baraj göllerinin dışında kalan kısımlarının ıslah edilmesi için yıllara yayılan bir proje çalışması yapılmaya başlanılmıştır. Bu projenin başlangıç finansmanı temin edilmiş olup proje ihale aşamasına gelmiştir (DSİ 17. Bölge Müdürlüğü, 2015).
Tarımsal verim için tarımsal mekanizasyon ve bilimden gereği gibi yararlanabilmek için mali ve teknik destekler sağlanılmalıdır.
Özellikle Muş Ovası için tarım alanında ek mali ve teknik destekler bir master plan çerçevesinde sağlanarak ovada sürdürülebilir organik tarım yapılması sağlanabilir.
Sürdürülebilir organik tarım için ova kimyasal gübre ve ilaçlardan sakındırılmalı ve uygun olmayan toprak işleme ve sulama tekniklerinin bir arada kullanılmasının önüne geçilmelidir. Ovanın verimli ve etkin bir şekilde kullanılıp kirletilmesinin önüne geçmek için ilgili kurumlar tarafından entegre tedbirlerin alınması gerekmektedir. Ayrıca bu tedbirlerin etkin bir şekilde yürütülmesi için çiftçilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
Berce Alparslan Tarım İşletmesi daha önce Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) bünyesinde olan bir devlet tarım işletmesi iken Berce bu büyük tarım işletmesini Mart 2011′de 30 yıllığına TİGEM’den kiralamıştır. İşletme, ülkenin en büyük işletmelerinden biri olup tarım yapılan arazi büyüklüğü açısından üçüncü, devlete ait olmayanlar içinde ise birinci konumdadır. Bu işletmede bölgeye uygun verimli tarımsal tohumlar geliştirmeyle ilgili yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Hatta Berce Alparslan Tarım İşletmesi yetkililerinin iddialarına göre özellikle tohumluk üretiminde Türkiye’de önemli üretim alanlarından biri haline gelmişlerdir (Berce Alparslan Tarım İşletmesi, 2017). Burada geliştirilebilecek verimli organik tarımsal tohumlar ilin çiftçilerinin topraklarından gerekli verimi almasına büyük bir katkı sunacaktır.
Kaynaklar
Berce Alparslan Tarım İşletmesi (2017). Berce Alparslan Tarım İşletmesi (Muş) Hakkında Genel Bilgiler. (Erişim: 19.09. 2017), http://www.berce.com.tr/nerelerdeyiz/berce-alparslan-tarim-isletmesi-mus/
DSİ 17. Bölge Müdürlüğü (2015). DSİ 17. Bölge Müdürlüğü Brifingi. Muş: Muş Valiliği.
Muş İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (2015). Muş İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Brifingi. Muş: Muş Valiliği.
Sachs, J.D. & Warner, A. M. (1999). The big push, natural resource booms and growth. Journal of Development Economics, 59(1):43-76.