Fiziksel risk etmenleri, çalışanların sağlığını doğrudan etkileyebilecek olan, iş yerindeki fiziksel çevre koşullarıdır. Bu etmenler çoğunlukla görünmez veya fark edilmesi zor olduğu için, uzun süreli maruz kalma durumunda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Ayrıca dikkat dağınıklığı, yorgunluk ve iş kazaları gibi durumlara da yol açabilir.
Fiziksel risk etmenleri genellikle çalışanlar tarafından fark edilmez ya da ihmal edilir. Ancak bu tür riskler;
· Meslek hastalıklarına
· Kaza risklerine
· Verimlilik kaybına
· Kalıcı sağlık sorunlarına neden olabilir.
Dolayısıyla bu risklerin tanımlanması, ölçülmesi ve kontrol altına alınması iş sağlığı ve güvenliği açısından çok kritiktir.
Gürültü: Yüksek düzeyde ve sürekli gürültü, işitme kaybına (özellikle kalıcı işitme kaybı) neden olabilir. Aynı zamanda stres, dikkat dağınıklığı, baş ağrısı ve iletişim sorunlarına yol açar. Örnek: Fabrika makineleri, pres makineleri, inşaat ekipmanları.
Genellikle istenmeyen ve rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanır. İşçi sağlığında ise gürültü ‘işitme duyusunun azalmasına veya sağlığının bozulmasına ya da başka tehlikelerin oluşmasına neden olan seslerdir. İş yerlerindeki devamlı çalışan makineler (dokuma tezgahları), testere dişli makineler, dizel motorlar, pistonlar vb. gürültü kaynakları devamlı, ani, kesik kesik gürültü yapabilmektedirler. Gürültüden etkilenen kişilerde, işitmenin azalması veya kaybı dışında kan basıncı artar, sinir sistemi üzerine olumsuz etkisi vardır, kanda kolesterol, yağlar artar, stres ve hatalar artar, moral bozulur, yorgunluk artar, iş kazaları artar ve verimlilik düşer.
Titreşim: El-kol titreşimi (örneğin matkap kullanımı) ve tüm vücut titreşimi (örneğin forklift sürücülüğü) olarak ikiye ayrılır. Sürekli titreşime maruz kalmak, dolaşım bozukluklarına, kas-iskelet sistemi hastalıklarına neden olabilir. Örnek: Yol yapım makineleri, el aletleri. Titreşim ses dalgaları gibi belirli aralıklarla tekrarlayan mekanik bir enerjidir.
İletim ve etkileme derecesi, titreşimin frekans ve şiddetine bağlıdır. İş yerlerinde titreşim kaynakları olarak araç ve makinelerin salınımlı hareketleri, makinelerin bağlantı parçaları arasındaki çarpışma ya da sürtünme, makine gövde ve parçalarının montajında kullanılan darbeli çekiç, matkaplar gibi araçlardır. Lokal titreşimde (taşınabilir testere, rende makineleri vb.) el ve parmaklardan vücuda ulaşan titreşim, dolaşım sistemini etkileyerek el, kol ve parmakta ağrı, bükülme zorluğu, aşırı duyarlılıklar meydana getirebilir. Tüm vücut vibrasyonu; traktör, inşaat ve yol makineleri, kamyon kullanımı, dokuma tezgahları ve çimento endüstrisinde etkilenilen titreşimlerdir. Burada, en belirgin değişiklikler, oksijen tüketimi ve solunum hızındaki artıştır. Ayrıca, sindirim ve kemik sisteminde doku zedelenmesi, denge sağlamada zorluk, bel ağrısı, mide ağrısı, üriner rahatsızlıklar, baş ağrısı ve uykusuzluk oluşturur.
Aydınlatma: Yetersiz veya aşırı aydınlatma; görsel performansı azaltır, göz yorgunluğuna ve iş kazalarına neden olabilir. Parlama, göz kamaşması ve gölgelenme gibi durumlar da tehlike yaratır. Örnek: Depolarda düşük ışık, ofislerde ekran parlaması.
İyi bir iş yeri aydınlatması yapılan işe göre yeterli şiddette, tek düze, iyi yayılmış, gölge vermeyen ve göz kamaştırmayan aydınlatmadır. Doğal aydınlatma, gündüz aydınlığı, güneş ile olan aydınlatmadır. Yapay aydınlatma, ampul ya da floresanlarla direkt, yarı endirekt ve endirekt olarak yapılan aydınlatmadır. Yetersiz veya uygunsuz aydınlatma sonucunda, görme fonksiyonunda zorlanmalar, göz yorgunluğu, gözlerde batma, yanma, kızartı olur, ileri derecede etkilenme ile görme bozulur. Ayrıca, iyi ve yeterli derecede aydınlatılmamış bir ortamda yapılan çalışmalarda (ağaç işleme tezgahları, torna tezgahları gibi tehlikeli makinelerin kullanılması ile) iş kazaları artabilir.
Isı–Sıcaklık Maruziyeti: Aşırı sıcak çalışma ortamları (örneğin dökümhane, fırınlar), sıcak çarpmasına, bayılmalara ve ısıya bağlı yorgunluğa neden olabilir. Soğuk ortamlar ise donma, hipotermi ve kas-iskelet hastalıkları riskini artırır. Örnek: Soğuk hava depoları, fırın atölyeleri.
Radyasyon: İyonize radyasyon: X-ray cihazları, nükleer santraller (DNA’ya zarar verebilir). İyonize olmayan radyasyon: Mikrodalgalar, elektromanyetik alanlar, UV ışınları (göz ve cilt üzerinde etkili olabilir). Örnek: Röntgen odaları, kaynakçılar, laboratuvarlar.
Basınç Değişiklikleri: Ani basınç değişiklikleri; kulak, akciğer ve sinüslerde hasara neden olabilir. Örnek: Dalgıçlık, basınçlı tank temizliği, uçak bakım işleri.
Termal Konfor – Nem: Aşırı nemli veya kuru ortamlar, çalışanların fizyolojik konforunu bozarak verimliliği ve güvenliği azaltabilir. Özellikle yüksek nem, sıcak ortamlarda ısıyı daha tehlikeli hale getirir.
Kaygan ve Düzensiz Zeminler (Dolaylı Fiziksel Risk): Fiziksel yapının uygunsuzluğu (kırık fayans, kablo kalabalığı, yağ dökülmesi) düşme, takılma gibi kazalara neden olabilir. Örnek: Üretim alanlarında dökülen yağ, ıslak zeminler.
Fiziksel Risk Etmenlerinden Korunma Yolları
- Risk değerlendirmesi yapmak
- Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanmak (kulaklık, gözlük, eldiven, kask)
- İş hijyenine ve ergonomiye dikkat etmek
- Ortam düzenlemeleri (havalandırma, ses yalıtımı, zemin iyileştirmeleri)
- Periyodik sağlık kontrolleri ile erken teşhis sağlamak
- Eğitim ve farkındalık çalışmaları yürütmek
- Vardiya planlaması dinlenme süresi gözetilerek yapılmalı.
Fiziksel risk etmenleri, çalışanların sağlığını sessiz ve sinsi şekilde tehdit edebilir. Bu nedenle iş güvenliği uygulamaları sadece kazaları değil, uzun vadeli sağlık risklerini de kapsamalıdır. Özellikle sanayi, inşaat, madencilik ve sağlık gibi sektörlerde fiziksel etmenlere karşı proaktif önlemler almak, güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak için vazgeçilmezdir.
"Sağlığın yoksa işin, işin yoksa emeğin kıymeti yoktur."