İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği belirtildiği şekilde ifade edilmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun belirtilen haftalık normal çalışma süresinin dışında yapılacak fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaya ilişkin düzenlemeler olarak belirlenmiştir.
Fazla çalışma: İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade eder.
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti hesaplamaları şu şekilde; Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde fazla çalışma ücreti, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre ödenir.
Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, 4857 sayılı iş Kanununu uyarınca zorunlu nedenlerle veya olağanüstü hallerde, haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
Fazla Çalışmada Sınır var mısır? Muhakkak; Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
Fazla çalışma karşılığında Serbest zaman kullanma hakkı: Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı, altı ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
Birazda örneklerle kalıplaştıralım.
Fazla Çalışma:
Saati 30 TL ye çalışan birisi 48 saat çalışırsa toplam ne kadar fazla ücret hak eder? (48-45=3saat fazla çalışmış, 3x30TL = 90TLX%50= 45 TL hak eder)
Fazla Çalışma:
Bir haftada 47 saat çalışan birisi toplamda ne kadar fazla izin hak eder? (47-45=2 saat fazla çalışmış, 2x1,30 saat=3 saat izin hak eder)
Fazla Sürelerle Çalışma:
Haftalık 35 saatlik sözleşmesi olan birisi saatlik 30 TL almaktadır 42 saat çalışırsa toplamda ne kadar ücret hak eder? (42-35=7 saat fazla sürelerle çalışmıştır, 7x30TL =210TLx%25=52,5TL hak eder)
Fazla Sürelerle Çalışma:
Haftalık 35 saatlik sözleşmesi olan birisi 43 saat çalışırsa toplamda ne kadar fazla izin hak eder? (43-35=8 saat fazla sürelerle çalışmıştır, 8x1,15 saat=10 saat izin hak eder)
Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler: 4857 İş Kanunu’nda sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde, Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler:18 yaşını doldurmamış işçiler, Sağlıklarının elvermediği işyeri hekimi raporu ile çalışamaz durumda olanlar, gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler, Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler. Olağan üstü haller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı: Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir. İşçinin onayı olmadan işveren işçiyi zorla çalıştıramaz.
Fazla Çalışmanın Belgelenmesi: İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte ödenir.
İş güvenliği uzmanı / Asbest Söküm Uzmanı
Mehmet Cüneyt SOLGUN